કીસી કીસી કો થમાતા હૈ ચાબીયાં ઘર કી, ખુદા હર એક કો ઘર કા પતા નહીં દેતા

સુર્યભાનુ ગુપ્ત સાથે એક સાંજ

સોનુ ઉપાધ્યાય(લાલ ટીશર્ટ),  સુર્યભાનુ ગુપ્ત(વચ્ચે) અને તેજસ વૈદ્ય

‘સુર્યભાનુ બોલ રહા હું. આજ શામ કો સાઢે છહ બજે દાદર ઇસ્ટ મેં ગુરૂદ્વારા કે પાસ મીલો. ફીર વહાં સે કહીં ચલેંગે, ઘુમને.’

હિન્દી કવિ સુર્યભાનુ ગુપ્તને મળવાની ઇચ્છા ઘણા વખતથી હતી. પાંચ નવેમ્બરે બપોરે તેમને ફોન કર્યો એટલે તરત તેમણે સાંજનો સમય ફાળવી દીધો. એક મુશાયરામાં તેમજ જાવેદ અખ્તરના કાવ્યસંગ્રહ ‘લાવા’ના લોકાર્પણ વખતે સુર્યભાનુ ગુપ્ત સાથે છૂટક છૂટક મુલાકાત થઇ હતી. જથ્થાબંધ રીતે એટલે કે ફુરસદે મળવાનું બાકી હતું. તેથી ફોન કરીને ફુરસદ ગોઠવી લીધી. હિન્દી સાહિત્યનો રસિક અને પત્રકારમિત્ર સોનુ ઉપાધ્યાય પણ સુર્યભાનુને મળવા ઉત્સુક હતો. સાંજે સાડા છ એ હું અને સોનુ ગુરૂદ્વારા પહોંચ્યા. સુર્યભાનુજી આવ્યા અને અમે ત્રણે ટેક્સી પકડીને કિંગસર્કલ વિસ્તારમાં આવેલા અમ્બા ભુવન કોફીહાઉસમાં પહોંચ્યા. કિંગસર્કલનું વર્ષો જુનૂં કોફીહાઉસ અમ્બાભુવન સુર્યભાનુજીનું વર્ષો પુરાણું ઠેકાણું છે. ચ્હા – નાસ્તો પતાવીને નજિકમાં આવેલા માહેશ્વરી ઉદ્યાનમાં બેઠા. ત્યાંથી ચાલતા ચાલતા વડાલાના ફાઇવ ગાર્ડનમાં ગયા. સાડા ત્રણ કલાક વાતોનો દૌર ચાલ્યો. જમાવટ થઇ ગઇ. વચ્ચે વચ્ચે સુર્યભાનુ ગુપ્તને આગ્રહ કરીએ એટલે પોતાની રચના સંભળાવતા જાય.

શામ ટૂટે હુએ દિલવાંલોં કે ઘર ઢૂંઢતી હૈ,

શામ કે વક્ત કભી ઘર મેં અકેલે ન રહો.

શામ આયેગી તો ઝખમોં કા પતા પૂછેગી.

શામ આયેગી તો તસવીર કોઇ ઢૂંઢેગી,

ઇસ કદર તુમસે બડા હોગા તુમ્હારા સાયા(..વાંચો ભૂતકાળ),

શામ આયેંગી તો પીને કો લહુ માંગેગી.

શામ હર રોજ કહીં ખૂન એ જીગર ઢૂંઢતી હૈ.

શામ કે વક્ત કભી ઘર મેં અકેલે ન રહો.....

યાદ રહે રહે કે કોઇ સિલસિલા આયેગા તુમ્હે(...વાંચો અફેર),

બાર બાર અપની બહોત યાદ દિલાયેગા તુમ્હે,

ના તો જીતે હી ના મરતે હી બનેગા તુમસે,

દર્દ બંસી કી તરહ લેકે બજાયેગા તુમ્હે,

શામ સૂલી ચઢેં લોગોં કી કબર ઢૂંઢતી હૈ.

શામ કે વક્ત કભી ઘર મેં અકેલે ન રહો....

ઘર મેં સહરા કા ગુમાન ઇતના ઝ્યાદા હોગા,

મોમ કે જીસ્મ મેં રોશન કોઇ ધાગા હોગા,

રુહ સે લીપટેગી ઇસ તરહ પુરાની યાદેં,

શામ કે બાદ બહોત ખૂનખરાબા હોગા.

શામ ઝુલસે હુએ પરવાનોં કે પર ઢૂંઢતી હૈ,

શામ કે વક્ત કભી ઘર મેં અકેલે ન રહો....

કહ કહે મારો, હંસો, યાર પુરાને ઢૂંઢો,

શામ મસ્તી મેં કટે ઐસે ઠિકાને ઢૂંઢો,

લગકર અપને હી ગલે રોને સે બહેતર હૈ યહી,

શામ સે બચને કે હર રોજ બહાને ઢૂંઢો. 

શામ નાકામ મોહબ્બત કે ખંડહર ઢૂંઢતી હૈ,

શામ કે વક્ત કભી ઘર મેં અકેલે ન રહો....

કીસી જલસે, કીસી મહેફિલ, કીસી મેલે મેં રહો.

શામ જબ આયે કીસી ભીડ કે રેલે મેં રહો.

શામ કો ભૂલે સે આઓ ન કભી હાથ અપને,

ખુદ કો ઉલજાએ કીસી ઐસે જમેલે મેં રહો,

શામ હર ઘર મેં કોઇ તન્હા બસર(જીવન) ઢૂંઢતી હૈ

ઓન ધ રૅકોર્ડ : શામ કે વક્ત....કાવ્ય સંભળાવી રહેલા સુર્યભાનુ ગુપ્ત

શામ કે વક્ત કભી ઘર મેં અકેલે ન રહો.

સૂર્યભાનુ ગુપ્તની રચનાની વિશેષતા એ છે કે તેઓ વિચારોનું ઊંડાણ સમજી શકાય એવી શૈલીમાં રજૂ કરે છે. વિશાલ ભારદ્વાજ અને સુરેશ વાડકરનો એક સંગીત આલબમ 2010-11માં રજૂ થયો હતો. જેનું ટાઇટલ ‘બરસે બરસે’ હતું. એ આલબમમાં વિશાલ ભારદ્વાજના કમ્પોઝીશનમાં સુરેશ વાડકરે સુર્યભાનુ ગુપ્તના બે ગીતો ગાયા છે. ‘બરસે બરસે’ અને ‘તનહાઇ મેં’.  એ આલબમમાં ‘શામ કે વક્ત…’ ગીત પણ સામેલ થવાનું હતું. પરંતુ છેલ્લી ઘડીએ એનો છેદ ઉડી ગયો હતો.

હવે સુર્યભાનુની રચના ‘પિતાજી કા બચ્ચા’ વાંચો.

પિતાજી કે દિન હૈં, પિતાજી કી રાતેં

પિતાજી કા મીટ્ઠુ, પિતાજી કી બાતેં.

પિતાજી કે પિત્તે કા કાયલ ઝમાના,

પિતાજી કા લોહા, પિતાજીને માના.

પિતાજી કા જીવન, પિતાજી કા દર્શન,

પિતાજી કા પુસ્તક, પિતાજી કો અર્પન.

પિતાજી કે અંદર પિતાજી પડે હૈ,

પિતાજી કે બાહર, પિતાજી ખડે હૈ.

કરેં યાદ ખુદ હી કો, ઇતના પિતાજી

પિતાજીકો આયે પિતાજી કી હિચકી.

પિતાજી કા બચ્ચે પે એસા અસર હૈ

પિતાજી કી જૂતી, પિતાજી કા સર હૈ. 
(આ રચના સંક્ષેપમાં રજૂ કરી છે)

આત્મ મુગ્ધ પિતા અને પિતામુગ્ધ બાળકની જુગલબંદી પર આ રચના છે. સુર્યભાનુને આવા એક પિતાપુત્રનો ભેટો થયો હતો. જેના પરથી આ રચના બની હતી. આ કાવ્યનું પહેલું પઠન સુર્યભાનુ ગુપ્તે જાવેદ અખ્તરના ઘરે કર્યું હતું. એ વખતે જાવેદ અને હની ઇરાની સાથે રહેતા હતા. આ કાવ્ય સાંભળીને જાવેદ અને હની પેટ પકડીને હસ્યા હતા.  

જાવેદ અખ્તર સાથે સુર્યભાનુજીનો વર્ષો પુરાણો નાતો છે. વર્ષો પહેલાં મલાડમાં એક ઠેકાણે દર અઠવાડીયે કવિ – સાહિત્યરસિકોની મહેફિલ મળતી હતી. જેમાં જાવેદ અખ્તર અને સુર્યભાનુ જતા હતા. ત્યાંથી બંને વચ્ચે દોસ્તી થઇ હતી. હાલમાં જ રજૂ થયેલા જાવેદ અખ્તરના બીજા કાવ્યસંગ્રહ ‘લાવા’નું સુર્યભાનુ ગુપ્ત તેમજ સાહિત્યના અન્ય કેટલાક અગ્રણીના હાથે મુંબઇમાં થયું હતું. જાવેદ અખ્તરને સુર્યભાનુની રચનાઓ ખૂબ ગમે છે. લોકાર્પણ વખતે જાવેદ અખ્તરે હસતાં હસતાં કહ્યું હતું મારી હમણાં સુર્યભાનુ સાથે વાત થઇ. મેં તેમને કહ્યું કે જો તેઓ તૈયાર હોય તો હું મારી રચનાઓની તેમની રચનાઓ સાથે અદલાબદલી કરવા તૈયાર છું. નવાઇની વાત એ છે કે સુર્યભાનુ નબળા વેપારી છે. તે આના માટે તૈયાર પણ થઇ ગયા.

જાવેદ અખ્તરના કાવ્યસંગ્રહ 'લાવા'ના લોકર્પણ વખતે સુર્યભાનુ ગુપ્ત સાથે પહેલી મુલાકાત (સ્થળ - ભારતીય વિદ્યા ભવન,ચોપાટી - મુંબઇ. તારીખ 16 જૂન 2012)

જાહેરમાં 'ગુપ્ત'

ગોવિંદ નિહલાનીની ફિલ્મ સંશોધન, આક્રોશ તેમજ ગોડમધર ફિલ્મના ડિરેક્ટર વિનય શુક્લની ફ્લોપ ફિલ્મ કોઇ મેરે દિલ સે પૂછેમાં સુર્યભાનુના ગીતો હતા. ઉપરાંત ફિલ્મ ગોધુલીમાં સુર્યભાનૂની રચનાઓ હતી. વાતચિત દરમ્યાન સુર્યભાનુ કહે છે કે હું પહેલેથી જ એ મામલે સ્પષ્ટ હતો કે મારે ફિલ્મલાઇનમાં ગીતકાર નથી થવું. ફિલ્મો બજાર છે. ત્યાં વેચવું પડે છે.

હમ તો સુરજ હૈં સર્દ મુલ્કોં કે,

મૂડ આતા હૈ તબ નિકલતે હૈં.

ધર્મવીર ભારતી જેના ચિફ એડિયર હતા એ પ્રતિષ્ઠિત હિન્દી સામયિક ધર્મયુગમાં સૌથી વધારે કાવ્યો સુર્યભાનુ ગુપ્તના છપાયા છે. અત્યાર સુધી સુર્યભાનુ ગુપ્તનો માત્ર એક જ કાવ્યસંગ્રહ ‘એક હાથ કી તાલી’ બહાર પડ્યો છે. બીજા ત્રણેક સંગ્રહ બહાર પડી શકે એટલા કાવ્યો તેમની પાસે લખાયેલા પડ્યા છે. જે વિવિધ હિન્દી સામયિકોમાં છપાયા છે. હવે નવો સંગ્રહ ક્યારે રજૂ થશે ?  એવું પૂછતાં સુર્યભાનુ નિર્લેપતાથી કહે છે કે ‘થશે, જ્યારે થવાનો હશે ત્યારે.’

કોણ કહે છે કે એક હાથે તાળી ન પડે ! 

દોસ્ત સોનુ ઉપધ્યાય સાથે સુર્યભાનુ ગુપ્ત

કવિતા તો આજકાલ અનેક લોકો લખે છે. એમાંના ઘણાં કવિઓ સારું  લખે છે. સારા કાવ્યો લખનારા કવિઓની રચનામાં પણ કોઇ કવિની શૈલીની અસર જોવા મળે જ છે. સારા કાવ્યો લખનારા કવિઓમાં પણ એવા ખૂબ ઓછા છે જેમના કાવ્યોમાં મૌલિકતાની મુદ્રાની મહોર હોય. આગવી શૈલી ધરાવતા કવિ ઓછા છે. સુર્યભાનુ આવા ઓછા પૈકીના એક છે. સુર્યભાનુની વિશેષતા એ છે તેમની પોતાની શૈલી છે જે રચનાઓને આગવો અવાજ આપે છે.  

વાતચિત દરમ્યાન સુર્યભાનુ ગુપ્તે સંભળાવેલી કેટલીક રચનાઓ નીચે  રજૂ કરી છે. તેમના કાવ્યસંગ્રહ ‘એક હાથ કી તાલી’માં સામેલ નથી એવી આ રચનાઓ છે. જે વિવિધ હિન્દી સામયિકોમાં છપાઇ છે. 

ત્રિપદી

છોકરી જ્યારે જવાન થાય અને જવાન થઇ ગઇ છે એવી સભાનતા તેનામાં  આવે ત્યારે તેની જે મનોદશા હોય છે એને વર્ણવતી બે ત્રિપદી જુઓ.

દૂર નખશીખ સે અન્ધેરા હો ગયા,

પોં ફટી આયે નઝર હર બાત મેં,

જીસ્મ મેં ઉસકે સવેરા હો ગયા

----

કીતના છુપતી હૈ, ઔર ઝલકતી હૈ.

બાતેં કરતી હૈ સમ્ભલકર લેકિન

અપની આંખો સે વો છલકતી હૈ 

----

અન્ય કેટલીક ત્રિપદી

શિશિર ઋતુ 

રોજ કછુએ કી તરહ સીમટા હુઆ,

સુબહ રખ જાતી હૈ મેરી જેબ મે,

એક સુરજ બર્ફ મેં લીપટા હુઆ

----

ધુન્દ મેં ધૂપ દિન કી આહટ હૈ,

મેં અંધેરે મેં પડા થા અબ તક

ઉસકા રંગરૂપ દિન કી આહટ હૈ.

----

ધૂપ કે પાસ સે નીકલતી હૈ,

સારી સડકેં મેરે મોહલ્લે કી,

ચાય કે ગ્લાસ સે નીકલતી હૈ.

----

એક વાક્યની આ કવિતા વાંચો.

ફોટોગ્રાફર 

મૈંને લાખોં ઉદાસ ચહેરોં કો મુસ્કુરાને પે કીયા હૈ મજબૂર. 

----

જબ ભી પહેલા પહાડ મીલતા હૈ, 
ઊંટ ગરદન ઝુકા કર રોતે હૈં.

શર્ત યે હૈ જમીન કચ્ચી હો, 
પૈડ હર આદમી મેં હોતે હૈ.

----

પાની જો સો ગયા, આઇના હો ગયા.

સ્યાહી કા દાગ થા, દામન સે વો ગયા.

જો સચ ન કહે શકા, દિવાના હો ગયા.

ઇક મેરા તૈરના, સબ કો ડૂબો ગયા,

મેલા નહીં થા વો, મૈં ફીર ભી ખો ગયા

                           તેજસ વૈદ્ય, મુંબઇ