જગજીતજી તમે બહુ યાદ આવશો - તેજસ વૈદ્ય

અવિનાશ વ્યાસે ગુજરાતને ગાતું કર્યું એમ જગજીત સિંહે ભારતને ગઝલ સાંભળતો અને ગઝલ ગણગણતો કર્યો. જગજીત સિંહે એ પુલ ઊભો કર્યો જ્યાંથી શ્રોતાને મેહદી હસન, ફરિદા ખાનમ કે બેગમ અખ્તર સુધી પહોંચવું સહેલું પડે. સંગીત સાંભળવામાં રસ ધરાવતી વ્યક્તિ(સંગીતની શાસ્ત્રીયતા જાણતી હોય એ નહીં) ક્યારેય સીધે સીધા મેહદી હસન કે બેગમને નહીં સાંભળે. થોડા અઘરા પડશે. તેના કાન વાયા જગજીત થઇને મેહદી હસન કે બેગમ માટે કેળવાશે. એટલે એ અર્થમાં જગજીત સિંહ ગઝલ-ગાયકની સાથો સાથ શ્રોતા માટે ગઝલ-ગાઇડ પણ હતા. તેને સાંભળનારા દરેક શ્રોતા માટે જગજીત સિંહ એકદમ પર્સનલ હતા.  

હું દશમા કે અગિયારમાં ધોરણમાં હતો ત્યારે નિદા ફાઝલીની ગઝલ,ગીત, દોહા અને નઝમ રજૂ કરતો જગજીત સિંહનો આલબમ ઇનસાઇટ રીલીઝ થયો હતો. ઝી ટીવી પર સાંજે આવતા ચિત્રહાર બ્રાન્ડ ગીતોના કાર્યક્રમ ગાને અન્જાનેમાં જગજીતે ગાયેલું એ આલબમનું ગીત ગરજ બરસ પ્યાસી ધરતી પર ફીર પાની દે મૌલા,ચીડીયોં કો દાને, બચ્ચોં કો ગુડધાની દે મૌલા સતત સાંભળવા મળતું હતું. ટીવી પર એ ગીતની હું વારંવાર રાહ જોતો રહેતો હતો. તળપદી રીતે કહીએ તો એ ગીત પર પીન ચોંટી ગઇ હતી. એક દિવસ હું અને મારો ભાઇ ગૌરાંગ એની કેસેટ ખરીદીને લાવ્યા. ઘરમાં ટેપ તો હતું જ નહીં. ટેપ તો એ પછી પાંચ મહિને આવ્યું હતું. ટેપ આવે એ પહેલા જગજીત સિંહના એ આલબમે ઘરમાં ગૃહપ્રવેશ કરી લીધો હતો. (વરરાજાના ઠેકાણા નહોય અને ઘોડો આંગણે આવી ગયો હોય એવો ઘાટ હતો). ઇનસાઇટની કેસેટની પાછળ પાછળ ઘરમાં ટેપ આવ્યું. પછી તો ટેપની કિંમતો કરતાં બમણા પૈસાની જગજીતની કેસેટો ઘરમાં વસાવી હતી. હવે ઘરમાં સીડી છે. (સંભળાતી ન હોવા છત્તાં હજીય જગજીતના આલબમોની એ કેસેટ્સ પ્રિયતમાના પત્રોની જેમ કે ઘરની મિલકતના દસ્તાવેજની જેમ સચવાયેલી પડી છે.) હું અને મારો ભાઇ કમાતા નહોતા થયા એ પહેલા જ અમે ઘરમાં એ કેસેટોનો ઢગલો કર્યો હતો. મારા બાપે કે માં એ કોઇ દિવસ એમ કીધું નોતું કે જાળવીને ખર્ચ કરો. પછી તો સાંજે જમ્યા પછી બાપુજીની સાથે હીંચકે ઝુલતા ઝુલતા જગજીતની ગઝલો સાંભળવાનો કાર્યક્રમ ભોજન બાદ વરીયાળીની જેમ રાબેતા થઇ ગયો હતો. ટૂંકમાં, જગજીતના અવાજ અને મારા કાન વચ્ચે સ્કુલકાળથી જ ભાઇબંધી બંધાઇ ગઇ હતી.

હું ભાવનગર કોલેજ કરતો હતો ત્યારે મારો ભાઇ ગૌરાંગ વડોદરામાં નોકરી કરતો હતો. તેનો એક દિવસ ફોન આવ્યો કે આવતી કાલે જગજીતનો કાર્યક્રમ છે. તારી ઇચ્છા હોય તો વડોદરા આવી જા. ભાવનગરથી બીજા દિવસે સવારે હું વડોદરા પહોંચી ગયો. સાંજે પહેલી વખત જગજીત સિંહને લાઇવ સાંભળ્યા. ગાલે ચીંટલો ખણી લેવાનું કે ઘટનાની સાબીતી માટે પાસેની કોઇ વ્યક્તિને અડી લેવાનું મન થાય એવો લાઇવ અનુભવ હતો. એ પછી તો અમદાવાદ, મુંબઇ વગેરે સ્થળોએ તેમને આઠેક વખત લાઇવ સાંભળ્યા હતા. હું મુંબઇ આવ્યો એ પછી જુદા જુદા પ્રસંગે છ – સાત વખત તેમને મળવાનું બન્યું હતું. તેમનો અને ગુલઝારસાહેબનો આલબમ કોઇ બાત ચલે રીલીઝ થયો એના લૉન્ચીંગ વખતે રીપોર્ટર તરીકે ત્યાં હું ગયો હતો. વાતમાંથી વાત નીકળતાં ગુલઝારસાહેબે કહ્યું હતું કે ‘ઉર્દુ બાદ સૌથી વધારે ગઝલો ગુજરાતીમાં લખાય છે (ગુજરાતીઓને સાહિત્યમાં રસ નથી એમણે આ લાઇન ફરી વાંચવી). ઉર્દુમાં જે અદબથી મુશાયરા થાય છે એ જ અદબથી ગુજરાતી મુશાયરાની પરંપરા જળવાયેલી છે.’ ત્યારે જગજીત સિંહે સૂર પુરાવ્યો કે ‘મારી તો કારકિર્દીનો પહેલો જ બ્રેક મને ગુજરાતી સંગીતકાર અજીત મર્ચન્ટે આપ્યો હતો.’ મસ્તીથી તેમણે અજીત મર્ચન્ટના કમ્પોઝીશનમાં ગાયેલા ગુજરાતી ફિલ્મ બહુરૂપીના ભજનનું મુખડું પણ સંભળાવ્યું. પ્રેસ કૉન્ફરન્સ પૂરી થયા પછી જગજીત સિંહ સાથે ઘણી વાત થઇ હતી. ત્યારે તેમણે કહ્યું હતું કે ‘ગુજરાતીમાં કેટલાક કવિઓ ખૂબ સારું લખે છે. કોઇ રમેશ પરીખ કરીને છે એણે ઘણું સારું લખ્યું છે. મેં કહ્યું કે રમેશ પરીખ નહીં, રમેશ પારેખ. એટલે તરત જ તેમણે કહ્યું હતું કે હા, રમેશ પારેખ. ગુજરાતીમાં જૂના શાયરો પણ સારું લખી ગયા છે. મારા ગુજરાતી દોસ્તો દ્વારા મને એની થોડી ઘણી જાણકારી છે.’ એના થોડા વર્ષો બાદ જગજીત સિંહે મરીઝસાહેબની રચનાઓને રજૂ કરતો આલબમ જીવન મરણ છે એક રજૂ કર્યો હતો. આ આલબમના સ્વરાંકનો ઠિક ઠિક હતા. જગજીતનો પહેલો જ ગુજરાતી આલબમ આટલો એવરેજ પુરવાર થશે એવી અપેક્ષા નહોતી. એ પછી જગજીતસાહેબને 26 નવેમ્બર 2008ના રોજ મુંબઇ પર થયેલા આતંકવાદી હુમલાની શ્રદ્ધાંજલી રૂપે ગેટવે ઓફ ઇન્ડિયા ખાતે યોજાયેલા તેમના કાર્યક્રમમાં મળવાનું થયું હતું. મેં તેમને કહ્યું હતું કે તમારો ગુજરાતી આલબમ સાંભળ્યો હતો. તરત જ તેમણે મને સવાલ પૂછ્યો કે કેવો લાગ્યો ? તેમણે જે ઉત્યાહથી સવાલ પૂછ્યો હતો એની સામે મારી જીભ એવું કહેવા ઉપડી શકી નહોતી કે આલબમ એવરેજ છે. મેં ઔપચારિકઢબે કહ્યું કે સારો છે. ધીમે ધીમે લોકોને પસંદ પડશે.

  

મુંબઇમાં બે સેલીબ્રીટીના મૃત્યુના એસએમએસ છેલ્લા ત્રણ ચાર વર્ષથી સતત ફરતા રહે છે. એક બાલ ઠાકરે અને બીજા જગજીત સિંહ. જગજીત સિંહ પણ આ વાતથી વાકેફ હતા કે કોઇક વિઘ્નસંતોષી કે સળીખોર તત્વ ડમીમેસેજ મિડીયામાં વહાવતા રહે છે કે જગજીત સિંહ હવે દુનિયામાં નથી રહ્યા. પોતાના મૃત્યુના ડમીમેસેજ અંગે પણ રોષે ભરાયા વગર એને હ્યુમરમા ઝબોળીને એ લોકોને હસાવતા રહેતા હતા. ભજન વિષેના એક કાર્યક્રમની હોટેલ તાજમાં બપોરે પ્રેસ કૉન્ફરન્સ હતી. તેમની સાથે અનુપ જલોટા પણ આવ્યા હતા. અમે બધા પત્રકારો રાહ જોઇને બેઠા હતા. જગજીતે મંચ પર આવીને સીધું એમ જ કહ્યું કે હું તમારી સામે છું અને જીવતો છું. આનાથી મોટી મારી હયાતીની કોઇ સાબીતી ન હોઇ શકે. આટલું બોલીને તે હસવા માંડ્યા અને બધા પત્રકારો પણ હસવા માંડ્યા હતા. જગજીત ક્યા સંદર્ભે કહેવા માગે છે એ બધા પત્રકારોને ખબર હતી. જો કે કોને ખબર હતી કે એ ડમીમેસેજો 10 ઓક્ટોબરે જગજીત માટે કાળચોઘડીયાનું સ્વરૂપ ધારણ કરવાના હતા.

આ વર્ષે જુલાઇના પહેલા અઠવાડીયામાં શંકર મહાદેવને લૉન્ચ કરેલા પોતાના પહેલા ગઝલ આલબમ તેરી હી પરછાઇયાંના લોકાર્પણ વખતે જગજીત સિંહને છેલ્લી વખત અલપઝલપ મળવાનું થયું હતું. આલબમનું લોકાર્પણ જગજીતજીએ જ કર્યું હતું. જગજીત સિંહ ગાયકીમાં ભલે મખમલી હોય પરંતુ બોલવામાં ક્યારેક ધાણીફૂટ હતા. શંકર મહાદેવનનો આલબમ લૉન્ચ કરતી વખતે જગજીત સિંહે કહ્યું હતું કે ‘ખુશીની વાત છે કે વધુ એક શહીદ મારી સાથે સામેલ થયો છે. ગઝલના આલબમો વધુ ને વધુ રજૂ થાય એ જરૂરી છે. જેથી લોકો માત્ર ‘શિલા કી જવાની’ જ ન સાંભળે. એક ગાયકે કઇ રીતે ગાવું જોઇએ એ શંકર મહાદેવન બખૂબી જાણે છે. જે માણસને ગાયનની સમજ હોય એના માટે શાસ્ત્રીય, ગઝલ, ભજન બધું સરળ થઇ પડે છે. સામાન્ય રીતે હું આલબમના લોકાર્પણ વગેરે કાર્યક્રમોમાં જતો નથી પણ આ આલબમ શંકર મહાદેવનનો છે એટલા માટે ખાસ આવ્યો છું.’  એ વખતે ચેનલની કોઇ નવીસવી કન્યા રિપોર્ટરે જગજીત સિંહને પૂછ્યું હતું કે થોડા દિવસમાં ભારતીય ક્રિકેટ ટીમના કેપ્ટન મહીન્દરસિંહ ધોનીનો બર્થ ડે છે. તેથી તેને શું શુભેચ્છા આપશો ? જગજીત થોડા તપી ગયા, અને કહ્યું કે ‘હું અહીં શંકર મહાદેવનના કાર્યક્રમમાં ધોનીને શુભેચ્છા દેવા આવ્યો છું ?’ કાર્યક્રમ પૂરો થયા બાદ જતી વખતે મેં તેમને કહ્યું હતું કે અજીત મર્ચન્ટ હવે નથી રહ્યા. ત્યારે તેમણે કહ્યું હતું કે હા, મને સમાચાર મળી ગયા હતા. એ પછી ગઇ કાલે(10 ઓક્ટોબરે) સવારે નવ - સાડા નવ વાગ્યે મોબાઇલમાં મેસેજ ચમક્યો કે જગજીતસિંહ હવે નથી રહ્યા. તરત જ મનમાં સવાલ સળવળ્યો કે આ ડમીમેસેજ તો નથી ને ?! પરંતુ એવી શક્યતા ઓછી હતી. કારણ કે, જગજીતજી ઓલરેડી મોત સામે મોરચો માંડવા લીલાવતી હોસ્પિટલમાં દાખલ હતા. થોડી વારમાં ટીવી પર ફ્લૅશ ચમકી કે ‘અલવિદા જગજીત’. વડોદરામાં પહેલી વખત જગજીત સિંહને લાઇવ સાંભળ્યા હતા ત્યારે જેમ શરીર પર ચૂંટી ખણી લેવાનું મન થયું હતું ને અદ્દલ એવું જ મન અલવિદા જગજીતની ન્યુઝફ્લૅશ ટીવી પર વાંચીને થઇ આવ્યું.

જગજીત પાજી તમે બહુ યાદ આવશો. ગઝલનો ભેખ લઇને આવ્યા હોય એમ જગજીત સિંહ ગઝલ માટે શ્રોતાઓની આખી પેઢી ઊભી કરીને ગયા છે. કેટલાય ગાયકો જગજીતના પડછાયે પડછાયે પ્રકાશમાન થયા છે. સુદીપ બેનર્જી, જશવિન્દર સિંહ, મોહમ્મ્દ વકીલ જેવા કેટલાય યુવા ગઝલગાયકોના પ્રેરણાસ્થાન જગજીત સિંહ રહ્યા છે. જે લોકોને શેર-શાયરીમાં રસ નથી એવા લોકો ય ગાલીબના કેટલાક શેર બોલી જાણે છે. ગાલીબનું નામ ન સાંભળ્યું હોય એવો યુવાન શોધવો મૂશ્કેલ થઇ પડે એવી સરળ પરિસ્થિતિ ઊભી કરવામાં જગજીત સિંહ(..અને ગુલઝાર)નું કેટલું મોટું યોગદાન છે. અમે યારદોસ્તો ક્યારેક મજાકમાં કહેતા કે ગાલીબ ગુજરી ગયા બાદ એના ઓફીશ્યલ પીઆરઓની જવાબદારી તેઓ જગજીત સિંહ અને ગુઝારસાહેબને સોંપી ગયા લાગે છે. ગાલીબ ઉપરાંત મીર તકી મીર, કતીલ શિફાઇ, નિદા ફાઝલી, બશીર બદ્ર, એહમદ ફરાઝ, સુદર્શન ફાકીર જેવા કેટલાય શાયરીના સવાશેરોને યુવાઓથી જગજીત રૂબરૂ કરાવીને ગયા. એટલું જ નહીં, રાજેશ રેડ્ડી, આલોક શ્રીવાસ્તવ જેવા કેટલાય ઉગતા શાયરોના જગજીતે ભાવ ઉંચકી દીધા. આપણા ગુજરાતી શાયર ખલીલ ધનતેજવીની રચના અબ મેં રાશન કી કતારોમેં નજર આતા હું,  અપને ખેતોં સે બીછડને કી સજા પાતા હું. ગાઇને જગજીતે તેમને દેશભરમાં વાહ વાહ કરી દીધા. જગજીત પાજી તમે ખરેખપર બહુ યાદ આવશો.  

તેજસ વૈદ્ય, મુંબઇ